Сумын Алдарт уяач Б.БАТХҮҮ: Сумынхаа ойгоор дүү бид хоёр үрээ, их морио айрагдуулахад аав минь их баярласан

Морь уях төрийн хэрэгт шимтэж буй удамт уяачдын нэг, Их-Уул III багийн харьяат Б.Батхүү нь 1968 оны 10 дугаар сард Асгат сумын нэрт уяач Д.Батмөнхийн тав дахь хүү болон мэндэлжээ. Эцгийн үйл хэргийг үргэлжлүүлж буй түүнээс цөөн асуултанд хариулт авснаа хүргэж байна.  

-Таны аав Батмөнхийг нутаг орондоо нэртэй сайн уяач байсан гэсэн. Аавынхаа үйл хэргийг залгуулах болсон үе хэдийнээс вэ?  
-Бид эцэг эхээс арвуулаа. Энэ хүүхдүүдээс нь миний бие хоёр дүүгийнхээ хамт аавынхаа морины уяаг эзгүйрүүлэлгүй морь уяж байна. Миний хувьд 1988 онд цэргээс ирээд, 1989 оноос хойш морь уяж эхэлсэн дээ.  
-Мэдээж аавынхаа хурдан удмын адуунаас уяж уяач болох гараагаа эхлүүлсэн байлгүй?  
-Тэгэлгүй яах вэ. Аавын халиун азарганы төл халиун мориор анх наадаж байсан. Анх уяад сумын зүүнтээ аваачиж битүү морь гурваар оруулаад, хойтон жил нь сумынхаа наадамд аман хүзүүдүүлсэн. Түүний хойд өвөл нь “Жавхлант шарга” уралдаанд очиж уралдуулаад Онгуу гуайн зээрд морь түрүүлж, миний халиун морь аман хүзүүдсэн. Морь анх уяж эхэлсэн үеийн минь анхны айраг, анхны амжилтыг халиун морь авчирч байлаа. Тэгээд чанга Рэнцэн гэж хадам талын хөгшнөөс Ажнай хүрэн азарганых нь төл хүрэн азарга авч тавиад, халиун морины дүү гүүнүүдийг хураалгаж, гарсан төлүүд нь сайхан давхиж байна. Ажнай хүрэн суманд завсаргүй гурав түрүүлж, 1988-89 оны үед Ажнай цол авч байсан юм. 

-Ажнай хүрэнгийн төл хүрэн азарга уягдаж байсан биз дээ?  
-Хүрэн азаргыг би дааганд нь авч, дааганаас нь уясан. Даагандаа аймгийн наадамд очиж 11-ээр давхисан. Соёолонд нь Халзанд наймлуулаад, хавчиг азарга сумандаа таваар давхиулаад, түүнээс хойш нэг их уяагүй, төлийг нь авч байна.
-Хүрэн азарганы төлүүд яаж давхисан бэ?
-Хүрэн азарганы төл хоёр ч морь суманд түрүүлсэн. Холбооны тахилгад нэг шарга даага түрүүлж байсан. Улаан морь соёолондоо уржнан сумын 90 жилээр түрүүлсэн. Улаан даага сумандаа түрүүлээд, Халзанд аман хүзүүдээд, аймгийн 168-р цэргийн ангийн 20 жилээр очиж нэг түрүүлсэн. 
-Таны нэр усыг гаргаж хурдалсан өөр ямар хурдан морьд байна вэ?
-Сумынхаа 90 жилийн наадамд шүдлэндээ айргийн тавд орсон дөрвөн медальтай хавчиг азарга бий. Их уулынхаа тахилгад гурваар, Цагаан овооны тахилгад дөрвөөр орж, Холбоо уулын тахилгад аман хүзүүдсэн. Шүдлэн битүү үрээ уягдаад, тэрнээс хойш нэг их ороогүй. Улаан даага Холбоо уулын тахилгад орж, Сүхбаатар суманд очиж аман хүзүүдээд, Халзанд мөн аман хүзүүдсэн. 

-Хоёр дүү нь ямар хурдан адуугаар наадаж байна вэ?  
-Оюу-Эрдэнэ гэдэг дүү маань сумын Алдарт уяач. Хонгор морь, зээрд даага хоёр нь их хурдалсан. Зээрд даага нь гурав түрүүлж, хонгор морь Хатагины наадамд тавлаад, сумын 90 жилд гуравлаад, Сүхбаатар сумын тахилгад дөрвөөр орсон. Бас нэг улаан соёолон нь ноднин түрүүлсэн. Хээр азарга нь хязааландаа суманд гурваар орж байсан. Нөгөө дүү Батжаргалд ес орсон хонгор морь бий. Хонгор морь Халзанд аман хүзүү, сумандаа мөн аман хүзүү гэх мэтээр ес орсон байдаг. 
-Та гурав аавынхаа үйл хэргийг үргэлжлүүлж байгаа шиг таныг залгамжилж байгаа хүүхэд бий юү? Ер нь Батмөнх гуайн бүлээс хичнээн уяач гараад байгаа вэ? 
-Би гурван хүүхэдтэй. Манай том надаар заалгаад морь уяж байгаа. Бид гурвын хүүхдүүд морь уяж гурав дахь үедээ залгамжилж байна даа.  Ер нь хүн чинь үр хүүхдийнхээ өнгөтэй өөдтэй явааг харах шиг сайхан юм байдаггүй юм байна. Тэр жил сумын 90 жилийн ойгоор дүү бид хоёр үрээ, их морь айрагдуулахад хөөрхий аав минь их баярлаж билээ. Тэр наадамд би дөрвөн насны морьтой очоод хонгор үрээгээ айргийн тавд давхиулж, дүүгийн маань их морь айргийн гуравт хурдалсан. Сумынхаа ойгоор бас сумын Алдарт уяач цолыг авч байсан сайхан наадам байгаа юм. 

-Ийм баяр бахдалт наадам олон байх болтугай. Уясан морьд нь хурдан, унасан хүүхдүүд нь цовоо золбоолог байж, одтой сайхан наадаарай. 

Д.Энхтуяа