Өндөр Гэндэнгийн чонон нүдэт банди

Миний өвөг эцэг Лувсангэлэгийн Зоригт нь 1903 оны туулай жил эх Цэрэнмядагийнхаа ууган хүү нь бөгөөд бага насандаа Цагаан толгойн хийдэд шавилан сууж  тангад номыг гаргууд сайн сурч, говийн догшин хутагт Данзанравжаагийн “Саран хөхөөний намтар” дуулалт жүжигт тоглож явсан гэдэг. Хэдий тийм ч цагийн аясаар хар болж, мал маллан ардын аж ахуйтан, нэгдлийн гишүүн болжээ.

Харин морь уясан тухайд эхийнх нь дүү “өндөр” Гэндэнтэй нягт холбоотой. Нагац ах Гэндэн нь түүнд морь уяхыг зааж, 1945 онд Сүмийн гүнд таван сумын наадам болоход өвөөгийн уясан хүрэн морь айрагдаж ихээхэн урам өгсөн гэдэг юм.

Нутгийнхан өвөөг маань “Өндөр Гэндэнгийн чонон нүдэт банди” гэх нь цөөнгүй бөгөөд Рэнжимээгийн Данахүү, Чимэд, Мядагийн Дарьсүрэн, зээ охин Зулзага нараар хурдан морьдоо унуулдаг байжээ. Өвөө морь сайн уяхын зэрэгцээ танихдаа гойд сайн байсан тухай хууччуул одоо ч ярьдаг. Мөн уртын дууг сайхан дуулдаг. Олон ч дуу мэддэг. Бие жижигтэй ч сайн барилддаг. Чухамдаа чамгүй хөдөлгөөнтэй авьяаслаг эр байсан гэнэ лээ. Уясан морь нь түрүүлээд ирэхэд өөрөө барилдаад зогсож байсан удаа цөөнгүй бөгөөд амжилтаас нь өөрийн мэдэхээр сийрүүлбэл:

1946 онд улаан хээр даага, хээр шүдлэн уяж даагаа 10-т, шүдлэн үрээгээ айргийн дөрөвт давхиулсан.

1948 онд хоёр их насны морь уяж, харыг нь Рэнжимээгийн Данахүү унан түрүүлсэн бол саарлыг нь зээ охин Зулзага унаж аман хүзүүджээ. Харин 1952 онд хязаалан зээрд үрээ нь түрүүлэн “Зандан гуурст” цол авч байв. 1953 онд их насны хар морийг нь Дарьсүрэн унаж аман хүзүүнд хурдлуулсан байдаг.

Нэг насанд гол төлөв хоёр морь уях бөгөөд 1948 онд хоёр морь нь зэрэгцэж яваад хар морь нь түрүүлж барианд ороход зээ охин Зулзага нь гомдоллон уйлж, “Би түрүүлж байсан юм. Гэтэл энэ муу Данахүү түрүүлчихлээ” гэж. Тэгэхэд өвөө “Хоёулаа миний морьд шүү дээ. Аль нь түрүүлэх нь ямар хамаа байхав, миний хүү” гээд инээж байсан гэдэг. Уяж хурдлуулж байсан морьдоос сүүлд 1961 онд зээрд морь нь өтөлж зөнөөд ясаа тавьсаныг Гавилууд багийн нутаг Цалгайн бууцны зүүн өндөр харын оройд толгойг нь залсан гэх ба хурдан хар морины толгой ч бас тэнд тахигдаж байгаа гэнэм.

Дашрамд дурдахад, манай өвөөгийн уяж хурдуулж байсан хурдан морьд нь дан унаган адуунууд байснаараа онцлог юм.

 Ач хүү Т.Түвшинболд /Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын тусгай дугаараас/