Адууны нас, нэршил

Сэтгүүлч
2021 оны 3-р сарын 15 -нд

Монголчууд эртнээс адууны нас бүрт тохирсон оноосон нэрээр нэрлэж ирсэн байдаг бөгөөд энэ нь насыг улам нарийвчлан тодорхойлоход тус дөхөм болдог. Монголчууд адууны насыг тооцож үзэхдээ хий нас буюу эхийн насыг оруулан тооцох нь байдаг. Энэ нь төлийг эхээс гарсан цаг хугацаан дээр эхийн хэвлийд бүрэлдэн бий болсон хугацааг нэмж тоолдогоороо онцлогтой юм. Унага эхээс төрсөн цагаасаа даага нас хүртлээ бойжилтын хугацаанаасаа хамаарч нялх унага, хөрвө унага, унага, сарваа, даага гэсэн нэршилээр нэрлэгддэг. Энгээд цаашид төрсөн жилээр нь тооцож 1 настай адууг даага, 2 настай адууг шүдлэн, 3 настай адууг хязаалан, 4 настай адууг соёлон гэхчилэн нэрлэдэг ба эдгээр бага өсвөр насны адууны насыг шүдэлж насыг тодорхойлон нас, насанд нь уралдуулдаг байна. Мөн түүнчлэн насны энэхүү байдалтай уялдуулан эдэлгээ уналганд ч гэсэн нарийн заагтай ханддаг байсан байна. Монголчууд өсвөр насны адууны уналга эдэлгээг нас тус бүрд нь тохируулан эдлэж ирсэн байдаг бөгөөд эдэлгээнд нь сайтар дасгаж цагаашруулахын тулд дааганд нь дагь, шүдлэнд нь шүтэж, хязааланд хяна хэмээн сургаж ирсэн байдаг нь цаанаа учиртай эд. Тухайлбал шүдлэн насанд сүүн шүд байнгын ясан шүдээр солигдохтой зэрэгцэн голын үүдэн хоёр шүд унаж эмсийж хотойсноос өвс бүрэн тасдаж идэж чаддагүй учраас шүдлэн адуу бэлчээрээс идэш тэжээлээ бүрэн авч чадахгүй нөхцөл байдал үүсдэг тул энэ насанд нь төдийлөн хатуу уналга эдэлгээнд хэрэглээд байдгүй байна.

 

Өсвөр насны адуу, адууны насны нэршил

Насны нэршил

Нас хоног, сараар

Нас жилээр

Монгол малчны тооцдогоор

Нялх унага

14 хоног

 

 

Хөрвө унага

Хоёр сар

 

 

Унага

Зургаан сар

 

 

Сарваа

4-12 сар

 

 

Даага

13-24

1-2

2

Шүдлэн

25-36

2-3

3

Хязаалан

37-48

3-4

4

Соёолон

49-60

4-5

5

Хавчиг соёолон

61-72

5-6

6

Залуу

-

6-11

7-12

Идэр

-

12-17

13

Хөгшин

-

18-

19-

 

Таваас зургаан насанд нас гүйцсэн адуу гэж үзэж бүх адууг нэгтгэн нэг насанд гэхдээ азарга, их нас гэж ялган уралдуулдаг. Монгол адууны хувьд таван  насандаа (хавчиг соёлон)  нас гүйцдэг хэдий ч энэ насанд нь уралдуулахгүй, уналга эдэлгээнээс чөлөөлдөг уламжлалтай байжээ. Үүнийг морь буйлуулах гэж нэрлэдэг байна. Энэ насанд их насны буюу нас гүйцсэн морьтой уралдуулах нь зүрх нь үхэж шантрамтгай, хадуурамтгай болдог гэж үздэг байсантай холбоотой.

Хавчиг соёлон наснаас дээш нас гүйцсэн адууг зарим орон нутагт дүнсэр, их дүнсэр гэхчилэн нэрлэдэг бөгөөд цаашид насных нь байдлаас хамааруулан залуу, идэр хөгшин гэж ангилж үздэг байна.

МУ-ын зөвлөх мал зүйч, ХААУ-ны доктор Д.Зоригтбаатар

22 Сэтгэгдэл

ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.