СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ Х.БАДРАХ: 2016 ОНД АЙМАГТ БҮҮДЭН ДААГАА ТҮРҮҮЛЭХЭД МАШ ИХ БАЯРЛАСАН

Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын Гавлиуд багийн харьяат, сумын Алдарт уяач Х.Бадрах нь 1978 оны зургадугаар сарын 16-нд Ханбогд сумын эмнэлэгт айлын ууган хүү болон мэндэлжээ. Тэрээр аймгийн Аварга малчин, Ханбогд сумын 80, 90 жилийн ойн медалийн эзэн юм.

 -Удамт уяач гэв үү?

-Тийм ээ, дээдчүүл маань хусуур сойзоор гангарсан уяачид явлаа. Өвөө Жаалдүүгийн Жамбал бол Ханбогд сумын анхны аймгийн Алдарт уяач байгаа юм. Би өвөөгийнхөө уясан морьдыг наймтайгаасаа хойш долоон жил унасан. Сонирхуулахад, халзан морийг нь соёолон унаж, Цогтцэций суманд түрүүлгэж байлаа. Энэ халзан морийг 4-5 айрагдуулж, 2-3 түрүүлгэсэн. Бас хээр азаргыг нь тав, зургаа түрүүлгэсэн байх аа. Ер нь сум, орон нутгийн наадмуудад айраг, түрүү олныг авсан, уралдаанч явлаа.

-Уяачийн гараагаа уралдаанчаас эхэлжээ. Бие даан морь уясан нь хэзээнээс вэ?

-Мориноос хасагдаад л өвөөгийн туслах болсон. Ингээд 20 хүрээд бие даан морь уяж, өвөөгийн өгсөн хээр соёолонгоор Манлай, Ханбогдынхоо хоёр айргийг авсан. Хээр соёолон надад их, бага наадмаас 4-5 айраг авч өгсөн. Бас сумын 70 жилээр шарга хязаалан аман хүзүүдүүлж, хээр морио тавлуулсан. Дааганаас нь уяж тэр жилээ айргийн тавд давхиад, шүдлэн өнжсөн юм. Шарга хязаалан мөн л нутгийн унаган адуу. Эцэг нь Баян-Овоон Бадрал гэж хүргэн ахын маань шарга азарга байдаг.

 Амжилт гаргасан хурдан хүлгүүд:

 Хээр морь:

Удам угшил: Улсын Аварга малчин, аймгийн Алдарт уяач, өвөө Ж.Жамбалын унаган адуу

• 2004 онд Ханбогд сум байгуулагдсаны 80 жилийн ойд айргийн тав,
• Сумын баяр наадмын хоёр айрагтай морь.

Хүрэн азарга:

Удам угшил: Ж.Чинбаатарын ухаа азарганы төл. Эх нь З.Цогбаярын хонгор гүү.

• 2009 онд аймгийн зүүн бүсийн уралдаанд айргийн дөрөв,
• 2011 онд “Шинэ Ханбогд” ТББ-ын таван жилийн ойд түрүү,
• “Говьшанхын хурд” говийн бүсийн уралдаанд 11
• 2012 онд “Галбын хүлэг” галын нээлтийн уралдаанд айргийн гурав,
• Ханбогд сумынхаа баяр наадамд аман хүзүү,
• Соёолон болон азаргандаа нэг түрүү, найман айраг  

Шарга шүдлэн:

Удам угшил: Унаган адуу

• 2004 онд Ханбогд сумын 80 жилийн ойд аман хүзүү,
• Сумынхаа баяр наадамд айргийн тав

Хонгор бүүдэн үрээ:

Удам угшил: Ж.Чинбаатарын ухаа азарганы төл. Эх нь Дундговь аймгийн Өндөршил сумын Дашаа гэдэг хүнээс авсан Шилийн гүр угшилтай хонгор буурал гүү.

• 2016 онд Ханбогд сумын 92 жилийн ойд аман хүзүү
• Өмнөговь аймгийн 85 жилийн ойд түрүү
• 2017 онд Өмнөговь аймгийн зүүн бүсийн уралдаан, Манлай сумын түмэн адууны баярт айргийн тав
• 2018 онд Ханбогд сумын 94 жилийн ойд аман хүзүү
• 2019 онд Ханбогд сум байгуулагдсаны 95 жилийн ойд азарганд уралдаж айргийн тав 

-Тэр жил нэг насанд хэчнээн адуу мордсон юм бэ?

-Цөөвтөр адуу мордсон. Шарга хязаалан 20 орчим үрээнээс айрагдсан нь тэр. Түүнээс хойш бараг уяагүй ээ. Нэг хэсэг морь уясан ч  айрагт багтахгүй л байгаад 2014 оноос хойш сайн наадсан. 2016 онд аймагт бүүдэн даагаа түрүүлгэж, суманд аман хүзүүдүүлэв. Шүдлэнд нь хавар Манлайд болсон аймгийн бүсэд  айрагдууллаа. Мөн аймгийн зүүн бүсийн уралдаанд бүүдэн даагыг дүүгийнхээ нэр дээр уяж дөрөвлүүлсэн. Энэчлэн сум орон нутгийн найман айраг, түрүүтэй болсон. Би эхийг нь Өндөршилээс Жамц гэж хүнээс худалдаж авч байсан.  Сумын 90 жилээр айраг, түрүү авч чадаагүй ч дажгүй давхиулсан. Ноднин 95 жилийн ойдоо бүүдэн үрээгээ азарганд явуулж тавлуулсан. Энэ жил хавчиг зургаатай азарга, тэжээж байгаад тавьчихлаа. Би ч мал хуй гээд ажил ихтэй болохоор жилдээ олон уралдаанд оролцож амжихгүй. Сумын наадамд л мордуулна. Сайндаа  4-5 уралдуулна.

-Танай энд хавчиг өнжөөдөг үү?

-Янз, янз. Тэгэхдээ зургаатай уячихаад долоотой өнжөөнө.

-Говьшанхын хурдад оролцож байв уу?

-Хүрэн азарга “Говьшанхын хурд-2”-т уралдуулаад 11-ээр давхиулсан. Дов үзэж сайхан наадсаан.

-Өөр ямар адуугаар одтой наадав даа.

-Хүрэн азаргаа хязаалан, соёолонд нь суманд тус тус түрүүлгэсэн. Нийт хоёр түрүү, найман айрагтай. Хүрэн азарганы эцэг Монгол Улсын Алдарт уяач Жанч гуайн адууных. Өвөөгийн хүү Чинбаатарын авсан гэж авсан ухаа азарга байдаг юм.

-Хэдэн оны сумын Алдарт уяач билээ.

-2013 онд авсан.

-Харин аймгийн Аварга малчин хэзээ боллоо.

-2015 онд мянгат малчин болсон. Таван жил мянгат малчин явна. 

 -Та хэдэн хүүхэдтэй юм бэ. Хүүхдүүд морь малд эвлэг байна уу?

-Манайх гурав сургуулийн сурагчид. Аль аль нь морь малд сонирхолтой, бүгдээрээ морь унана. Том хүү Алтанбагана мориноос хасагдаад туслах болсон. Дунд хүү Алтангэрэл залгаад морь унаж байна. Багыгаа энэ зунаас морь унаж сургана даа.

-Сэтгэлд хоногшин үлдсэн наадмын дурсамжаар яриагаа өндөрлөцгөөх үү?

-2016 онд аймагт бүүдэн даагаа түрүүлэхэд маш их баярласан. Сайхан л юм билээ.

-Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсан танд баярлалаа. Морь уях төрийн хэрэгт нь амжилт хүсье. 

"Тод магнай" сэтгүүлийн Ханбогд сумын тусгай дугаараас...